Aankondigingen en feiten - november 1998 Wereldeconomie is "een puinhoop" "Zoals al eerder aangekondigd (december 1988) komt er een internationale beurskrach, die zal beginnen in Japan. Maitreya herhaalt: de beurscrisis is onvermijdelijk." (Medewerker van Maitreya in Share Nederland, juni 1989) "Het einde van de commercialisering is nu ophanden. In het algemeen zal er voor beurzen zoals ze nu draaien geen plaats zijn in de nieuwe samenleving." (Mei 1989) Een hooggeplaatste medewerker van het Internationale Monetaire Fonds (IMF) heeft toegegeven dat de wereldeconomie "een puinhoop" is. Economen van de Amerikaanse beleggingsmaatschappij Goldman Sachs schatten de kans op een Amerikaanse recessie binnen het komende jaar op 40 procent. De Japanse economie kromp in het eerste kwartaal met 5,3 procent. Een Japanse topfunctionaris omschreef de situatie als "bijzonder ernstig", ondanks de recente pogingen van de regering om de noodlijdende banken te helpen. De economie van Brazilië, de meest recente "wankelende dominosteen", heeft nu de aandacht getrokken van de financiële organisaties in de wereld. Een lening van vele miljarden dollars aan Brazilië is nu ophanden. Enkele landen proberen nu de kapitaalstromen over de landsgrenzen te beperken, in een poging de gevolgen van de crisis te verminderen. Ofschoon een massale instroom van kapitaal leidde tot een stijging van de levensstandaard onder bepaalde delen van de bevolking in sommige ontwikkelingslanden, is het vele deskundigen nu duidelijk dat het terugtrekken van kapitaal (als gevolg van paniek onder de beleggers of louter het vermoeden van economisch wanbeleid) diezelfde landen ook zware schade kan toebrengen. Nog maar een paar maanden geleden werden maatregelen die de beweging van geld over de nationale grenzen heen beperken, alom weggehoond. Nu worden ze door velen, onder wie vooraanstaande Westerse economen, gezien als een methode om een halt toe te roepen aan de speculatieve aanvallen op de markten van ontwikkelingslanden. De eerste minister van Maleisië, Mahathir Mohamad, zei dat "de vrije markt volstrekt tekortgeschoten is", en kondigde aan dat zijn land geen handel in zijn valuta meer zal toestaan buiten zijn grenzen. Rusland heeft voor onbepaalde tijd alle handel van de roebel stilgelegd. Een aantal Latijnsamerikaanse landen overweegt soortgelijke maatregelen. Zelfs Frankrijk heeft tijdelijke valutamaatregelen voor een aantal markten voorgesteld. De Franse premier Lionel Jospin zei dat door de huidige internationale economische opschudding dergelijke voorschriften van cruciaal belang zijn, want "een markteconomie kan niet aan de horizon liggen van een samenleving die zichzelf een doel moet stellen, een betekenis geven, die overeenstemt met de verlangens van degenen uit wie de samenleving is opgebouwd. De markt creëert welvaart, maar geen solidariteit en ook geen gemeenschappelijk doel." Als gevolg van de internationale financiële crisis zal het aantal werklozen dit jaar wereldwijd toenemen met 10 miljoen, aldus de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) van de Verenigde Naties. "De internationale werkgelegenheidssituatie is beroerd en wordt nog slechter", zei directeur-generaal van de ILO, Michel Hansenne. Volgens de ILO zijn er wereldwijd ongeveer 150 miljoen arbeiders werkloos. Een totaal van één miljard mensen, of eenderde van de mondiale beroepsbevolking, heeft geen vast werk of is werkloos. Voorstellen De Amerikaanse president Bill Clinton kwam als eerste met voorstellen voor een internationaal initiatief om de escalerende onrust in de kiem te smoren. In een toespraak tot de Raad van Buitenlandse Betrekkingen in New York omschreef president Clinton de situatie in Azië, Rusland en Latijns-Amerika als "de grootste financiële uitdaging voor de wereld in 50 jaar." Hij vroeg het publiek zelfs om suggesties: "Als u voorstellen hebt, breng ze dan alstublieft naar voren." Deskundigen zien in dat een aanzienlijke beursval alleen zelden een recessie inluidt. Maar het is één gebeurtenis in een reeks van tegenslagen die de bereidheid van de Amerikaanse consument om geld uit te geven (de wezenlijke motor van een sterke markteconomie) kan ondermijnen. Gehavende valuta in Azië en nu Latijns-Amerika betekenen minder kopers van Amerikaanse en Europese exportproducten. Deze afname heeft al geleid tot winstdalingen van grote bedrijven, tot zelfs het nulpunt. Vervolgens zakken de aandelenkoersen. In een poging de verliezen te compenseren, verlagen bedrijven hun uitgaven drastisch en worden arbeiders ontslagen. (Bronnen: New York Times; Washington Post; Wall Street Journal; Time; San Francisco Chronicle, VS; El País, Spanje) Nieuwe economische orde Een vooraanstaande Harvard-econoom heeft opgeroepen tot een nieuwe internationale economische orde. Zijn boodschap is dat de wereldeconomie gevaar loopt, tenzij deze zowel de arme als de rijke landen ten dienste staat. Jeffrey Sachs, directeur van het Harvard Instituut voor Internationale Ontwikkeling, werd door het gezaghebbende weekblad The Economist gevraagd zijn ideeën op schrift te stellen. In dit artikel geeft hij af op de bestaande structuur van de wereldeconomie, die volgens hem "er niet op voldoende schaal of op geloofwaardige wijze in zal slagen om een stabiel mondiaal stelsel te scheppen." Op dit moment worden de beleidsbeslissingen gedomineerd door de Amerikaanse regering in overeenstemming met de in Washington gevestigde instellingen, zoals de Wereldbank en het Internationale Monetaire Fonds. Professor Sachs beweert dat de Verenigde Staten proberen een visie op te leggen "waarin mondialisering, private kapitaalstromen en advies uit Washington de belemmeringen voor een gedeelde welvaart uit de weg zouden ruimen," en op die manier een droomwereld van universele economische groei scheppen. Het motief achter deze visie is het Amerikaanse verlangen naar "internationaal leiderschap voor een prikje". De VS verkopen de boodschap dat de oplossing van alle problemen kan worden overgelaten aan het bedrijfsleven en ontheffen zichzelf daarmee van elke verantwoordelijkheid om Oost-Europa of de verpauperde Derde Wereld te helpen. Elke kritiek of elke aanwijzing dat deze benadering zou kunnen mislukken, wordt genegeerd uit angst dat er een serieus bedrag moet worden uitgetrokken voor internationale bijstand. De huidige economische crisis betekent echter dat Washingtons droom in duigen ligt en moet worden vervangen door een verstandiger benadering.