Klein boek over grote bedreigingen

boekbespreking door Erik Hutter

Vrijwel de hele wereld gaat ervan uit dat het internationale terrorisme de grootste bedreiging voor onze toekomst vormt, in navolging van de aanhoudende propagandastroom van onze politieke leiders. Wereldwijd groeit echter het besef dat internationaal terrorisme niet los kan worden gezien van extreme armoede en milieuvervuiling. “11 September” heeft aangetoond dat de Westerse landen zich niet meer kunnen afschermen van gebeurtenissen elders. “Meer dan ooit is de mensheid met elkaar verbonden,” zo schrijven Chris Abbot, Paul Rogers en John Sloboda, medewerkers van de Oxford Research Group, een invloedrijke onafhankelijke denktank in Groot-Brittannië op het gebied van mondiale veiligheidsvraagstukken.
Het kleine boek over de grote bedreigingen voor onze wereld! luidt de Nederlandse titel van hun boek Beyond Terror. In hun visie zijn de vier belangrijkste gevaren die de mensheid bedreigen:
1) klimaatverandering
2) concurrentie om steeds schaarser wordende hulpbronnen
3) marginalisering van de ontwikkelingslanden
4) wereldwijde militarisering.
Er zijn meer bedreigingen, maar deze vier kunnen zoveel mensenlevens vergen dat ze de andere bedreigingen in de schaduw stellen. Zo is in de afgelopen jaren steeds duidelijker geworden dat klimaatverandering niet alleen een milieuvraagstuk is maar ook een veiligheidsvraagstuk. Zelfs het Pentagon ziet klimaatverandering als een veel groter gevaar dan terrorisme. In de komende 50 jaar is klimaatverandering waarschijnlijk de belangrijkste reden van onveiligheid, zo stellen de auteurs.
De slachtoffers vallen echter nu al en zoals altijd worden de arme landen het zwaarst getroffen. In Afrika zijn in de afgelopen decennia al 10-25 miljoen mensen ontheemd geraakt door woestijnvorming. De Wereldgezondheidsorganisatie concludeerde in 2004 dat er jaarlijks 150.000 doden vallen door klimaatverandering — de meeste in zuidelijk Afrika.
Sommige gebieden in de wereld zullen natter worden, veel gebieden zullen echter droger worden, vooral de vruchtbaarste gebieden in de tropen. Voedselschaarste en hongersnoden kunnen het gevolg zijn. Tegen het eind van deze eeuw kan ongeveer eenderde van de aarde zo droog zijn dat landbouw en tuinbouw aldaar onmogelijk zullen zijn.

Schaarse hulpbronnen

Een andere grote bedreiging voor onze veiligheid is de strijd om schaarse hulpbronnen, aldus de schrijvers. Omdat veel grote landen olie moeten importeren, kan vooral aardolie een brandhaard van wereldwijde strijd worden. De Verenigde Staten hebben hun ‘belangstelling’ voor het olierijkste gebied ter wereld (het Midden-Oosten) duidelijk laten blijken via twee Golfoorlogen (1991 en 2003), de reanimatie van hun vloot in de Perzische Golf en het aanhouden van militaire bases in Saoedi-Arabië.
In de afgelopen jaren hebben de VS vier permanente bases ingericht in Irak, waarvan twee bij grote olievelden en één bij een vermoedelijk groot olieveld. China sluit akkoorden met Iran om z’n olie-importen veilig te stellen. Onze (Westerse) afhankelijkheid van olie verminderen is daarom niet alleen van belang voor het bestrijden van de klimaatverandering, maar ook voor onze veiligheid.
De auteurs willen het gevaar van terrorisme uiteraard niet bagatelliseren, maar zij wijzen er wel op dat andere problemen veel meer slachtoffers maken. Zo worden er in de Verenigde Staten jaarlijks hooguit enige tientallen mensen het slachtoffer van terrorisme. Alleen in 2001 overleden in de VS 2500 mensen als gevolg van terrorisme. In hetzelfde jaar overleden er in de VS echter ook 3500 mensen aan ondervoeding, en 14.000 aan hiv/aids. In het verkeer vielen 42.000 doden, kwamen er ook bijna 30.000 mensen om bij schietpartijen en werden er 20.000 mensen vermoord.
Hoewel de gemiddelde Amerikaan in 2001 vijf keer zoveel kans liep te sterven aan hiv/aids dan aan terrorisme, gaf de overheid in 2005 48,5 miljard dollar uit aan alleen al de binnenlandse veiligheid tegen 2,6 miljard aan de internationale strijd tegen hiv/aids, mondiaal de belangrijkste doodsoorzaak in de leeftijd van 15-59 jaar. Volgens UNICEF is aids de belangrijkste ramp die de wereld ooit heeft getroffen. Zeventig procent van degenen die zijn besmet wonen in Afrika ten zuiden van de Sahara. Aids is er de oorzaak van dat er in deze landen veel weeskinderen wonen, die bij onlusten gemakkelijk gerekruteerd kunnen worden door benden en terroristen. Aids is daarom niet alleen een gezondheidsprobleem, maar ook een veiligheidsprobleem.

Economische ‘Grand Canyon’

Er is niet zozeer sprake van een kloof, dan wel van een ‘Grand Canyon’ tussen het Noorden en het Zuiden: 1 miljard mensen leeft van 1 dollar per dag. Bijna de helft van alle 2,2 miljard kinderen leeft in abjecte armoede. 815 Miljoen mensen lijden acute hongersnood; elk jaar sterven 10 miljoen mensen van de honger, hoewel er genoeg voedsel is. Deze problemen zullen alleen maar verergeren als door de klimaatverandering gebieden onder water lopen of juist verdrogen. De kloof tussen arm en rijk wordt groter en de ontwikkelingslanden worden gemarginaliseerd, omdat de VS en Europa hun dominantie in de wereld in stand willen houden.
Het dichten van deze enorme kloof zorgt voor meer veiligheid dan de zogenaamde ‘oorlog tegen terreur’. Mensen die naar de marge van de samenleving worden verbannen, zoeken hun heil bij radicale groeperingen, en dat zien we gebeuren in Saoedi-Arabië, Palestina, Irak en elders. De VS en hun bondgenoten worden gezien als degenen die verantwoordelijk zijn voor de zeer grote verschillen in welvaart en worden daarom een doelwit voor deze frustraties.

De weg vooruit

Duurzame veiligheid wordt niet bereikt door de oorlogen in Irak en Afghanistan (en wellicht Iran), maar door internationale samenwerking om de problemen van klimaatverandering, schaarse hulpbronnen, de enorme kloof tussen Noord en Zuid en verdergaande militarisering aan te pakken.
Zo stellen de drie auteurs onder andere voor om belasting te heffen op de uitstoot van CO2 en om
meer te investeren in duurzame energiebronnen (wind, zon, getijdenenergie, biomassa) in plaats van fossiele brandstoffen. Verder moeten de internationale stelsels voor handel en ontwikkelingshulp hervormd worden, en de schulden van de arme landen worden afgeschreven. Het internationale terrorisme kan bestreden worden door de officiële erkenning van de politieke grieven van gemarginaliseerde groepen. Dit moet gepaard gaan met politieoptreden tegen gewelddadige groeperingen. Waar mogelijk moet een dialoog gestart worden met terroristenleiders. De kernmogendheden zullen hun kernwapenarsenalen moeten afbouwen, en geen nieuwe kern- en andere wapens ontwikkelen.
Duurzame veiligheid is niet te bereiken door individuele regeringen. Het geëigende overlegforum is een hervormde Verenigde Naties, zodat er rekening kan worden gehouden met de belangen van iedereen. Terecht wijzen de auteurs er echter op dat de noodzakelijke veranderingen niet zullen plaatsvinden zonder druk van onderop. We kunnen allemaal minder consumeren en meer doen. Ieder individu kan iets betekenen door bijvoorbeeld goede doelen te steunen en te lobbyen bij de volksvertegenwoordiging. Miljoenen zijn nu al bezig de wereld te veranderen. De boodschap is: “Sluit je aan! Ieder van ons draagt nu de dringende verantwoordelijkheid voor een duurzame toekomst.”
Het kleine boek over de grote bedreigingen voor onze wereld! is een beknopt, maar daarom niet minder volledig overzicht van de belangrijkste problemen van deze tijd en mogelijke oplossingen. In een helder betoog van 130 bladzijden geven de auteurs uitstekend weer hoe klimaatverandering, armoede, militarisering en terrorisme nauw met elkaar samenhangen, en welke wegen de mensheid kan inslaan om te voorkomen dat deze wereld onveilig en onleefbaar wordt.
Achterin het boek vindt de lezer een uitgebreid overzicht van websites die meer achtergrondinformatie geven over de in dit boek behandelde problemen en die iedere wereldburger de mogelijkheid bieden zelf in actie te komen. Want, zo stellen de auteurs in woorden die lezers van Share International bekend in de oren moeten klinken: “Geen beter moment om iets te doen dan nu.”