Mohammad Yunus:
Mondiale structuur voor sociaal ondernemen

boekbespreking door Cher Gilmore

Muhammad Yunus heeft sinds 1976 een geweldige invloed op de wereld gehad door het creëren en ontwikkelen van het idee van microkrediet – het verstrekken van kleine leningen aan de armen, in het bijzonder vrouwen, die het hun mogelijk maken zichzelf op eigen kracht uit de armoede te verheffen. Hij, en de Grameen Bank die hij oprichtte, ontvingen hiervoor in 2006 zelfs de Nobelprijs, zoals zo mooi beschreven staat in zijn boek Bankier voor de armen.
Microkrediet als middel voor armoedebestrijding is inmiddels over de hele wereld verspreid en microkredietprogramma’s worden overal aangeboden, niet alleen door banken maar ook door andere organisaties. Yunus zelf heeft intussen ook zijn inspanningen uitgebreid voor het ontwikkelen en implementeren van nieuwe vormen van armoedebestrijding. In zijn laatste boek, Building Social Business (“Sociaal ondernemen”), presenteert hij een veel breder concept – een nieuwe vorm van kapitalisme die ons economisch systeem fundamenteel kan veranderen met mogelijk ingrijpende gevolgen voor de samenleving.
Het op winststreven gebaseerde kapitalisme faalt volgens Yunus grotendeels omdat het de complexiteit van de menselijke natuur niet onderkent, die niet alleen de onzelfzuchtige drijfveren omvat, maar ook de zelfzuchtige die zo aangescherpt zijn en universeel aangemoedigd worden door ons huidige economische systeem. Hij schrijft dat “de voorschriften van onze overheid, onze onderwijssystemen, onze sociale structuren alle gebaseerd zijn op de veronderstelling dat alleen zelfzuchtige motieven ‘reëel’ zijn en aandacht verdienen… We gaan ervan uit dat de op winst gebaseerde bedrijfsvoering de voornaamste bron van menselijke creativiteit is en de enige manier om de problemen van de samenleving aan te pakken. En zelfs nu onze problemen erger worden, weigeren we vraagtekens te plaatsen bij de onderliggende vooronderstellingen die de problemen juist gecreëerd hebben.”
Teneinde deze zwakke plek in onze economische theorie en de daaruit voortvloeiende sociale en milieuproblemen te corrigeren, stelt Yunus dat we twee soorten bedrijfsvoeringen nodig hebben: een met als doel persoonlijk gewin en een andere die volledig gewijd is aan het helpen van anderen. De laatste noemt hij, net als anderen, sociaal ondernemen, dat hij definieert als een activiteit die volledig gewijd is aan het bereiken van een sociaal doel door toepassing van bedrijfsmatige methodes, inclusief het creëren en verkopen van producten en diensten.
Er zijn twee vormen van sociaal ondernemen. De eerste is een niet-verlieslijdende onderneming die geen dividenden uitkeert, zich wijdt aan het oplossen van sociale problemen en waarvan de investeerders de eigenaar zijn. Met andere woorden, de onderneming is opgezet om winst te maken, maar de investeerders laten de winst niet uitkeren, ze kunnen alleen na verloop van een zelf vastgestelde periode hun oorspronkelijke investering terugkrijgen Alle winst wordt gestoken in het uitbreiden en verbeteren van het bedrijf, zodat het doel van persoonlijk gewin is weggenomen.
Het tweede type sociaal ondernemen is een bedrijf met winstoogmerk, waarvan de armen zelf de directe eigenaar zijn – of indirect door middel van een fonds dat gewijd is aan een van tevoren gedefinieerd sociaal doel. Omdat winsten die bij de armen terechtkomen armoede verlichten, zou een dergelijk bedrijf per definitie een sociaal probleem helpen oplossen. Grameen Bank, die eigendom is van de armen die er klanten en inleggers zijn, is een voorbeeld van dit type onderneming.
Omdat sociaal ondernemen een nieuw concept is, maar lijkt op andere experimentele ondernemingsvormen of termen die op het ogenblik in gebruik zijn, gaat Yunus in op het verschil met de andere benaderingen. Een sociale onderneming in zijn visie moet niet verward worden met bijvoorbeeld een organisatie zonder winstoogmerk, aangezien er in dit geval wel eigenaars en investeerders zijn ook al halen ze er geen winst, dividend of ander financieel voordeel uit…
(De volledige boekbespreking is opgenomen in Share International oktober 2010.)

Zie voor meer informatie over sociaal ondernemen of om je aan te sluiten bij andere geïnteresseerden in dit onderwerp: www.grameencl.com